Nghệ thuật làm gốm Chăm đón nhận bằng ghi danh của UNESCO là "Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp" trong dịp Lễ hội Nho – Vang Ninh Thuận 2023. Việc đón nhận danh hiệu này cũng đặt ra trách nhiệm không nhỏ đối với các cấp chính quyền và bà con dân tộc Chăm, nhất là ở hai làng nghề gốm nổi tiếng là Bàu Trúc (Ninh Thuận) và Bình Đức (Bình Thuận).
Cùng nhau giữ lửa nghề
Năm nay bước qua tuổi 70, nghệ nhân Trượng Thị Gạch ở làng gốm Bàu Trúc vẫn miệt mài với nghề gốm truyền thống của tổ tiên. Điều mà bà Gạch quan tâm nhất là phải truyền dạy cách làm nghề cho con cháu của mình: "Mong muốn con cháu mình yêu nghề truyền thống này và học hỏi đề làm được nghề. Mình cố gắng chỉ dạy lại cho con cháu của mình, làm sao phải giữ được nghề truyền thống của ông bà mình để lại, mẹ truyền lại cho mình, mình truyền lại cho con, con truyền lại cho cháu, cứ vậy truyền miết".
Một nghệ nhân ở làng gốm Bàu Trúc (Ảnh: C.T)
Làng nghề gốm Bàu Trúc được tồn tại cho đến ngày nay chính là nhờ việc lưu truyền bí quyết, tinh hoa làm gốm giữa các thành viên trong gia đình, từ đời này sang đời khác. Đặc trưng của gốm Chăm là không dùng bàn xoay để tạo hình mà chủ yếu nhờ đôi tay khéo léo của nghệ nhân để thổi hồn vào đất. Đây là nét độc đáo thể hiện sự tinh tế, chịu khó của phụ nữ Chăm. Những hoạ tiết truyền thống bao gồm đường răng cưa hình xoắn, hoa văn thực vật... được tạo nên từ vỏ sò và các dụng cụ sinh hoạt hằng ngày của bà con.
Từ nét đặc trưng đó, năm 2017, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã công nhận nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm vào danh mục Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. Gần đây nhất, ngày 29/11/2022, nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO ghi danh là di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.
Ông Vạn Quan Phú Đoan - Giám đốc Hợp tác xã Sản xuất Thương mại và dịch vụ gốm Chăm Bàu Trúc cho biết, từ khi nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm được đưa vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, số lượng khách tham quan làng nghề ngày càng nhiều. Nhất là các dịp lễ hội, sản phẩm gốm Chăm được tiêu thụ nhanh chóng.
Sản phẩm gốm mỹ nghệ ở Bàu Trúc ngày càng đa dạng về mẫu mã và chất lượng ngày càng nâng cao (Ảnh: C.T)
"Khách thập phương rất ưa chuộng và họ mua nhiều sản phẩm để mang về. Ở đây chúng tôi cũng có dịch vụ gửi sản phẩm sau khi khách đã mua. Khi khu di tích này đông khách thì lượng khách hàng cũng đông. Ngoài quần lưu niệm ở đây, khách còn tìm đến tham quan 2 làng nghề và mua sản phẩm trực tiếp tại làng nghề", ông Vạn Quan Phú Đoan cho biết.
Làng gốm Bàu Trúc hiện có 300 hộ làm nghề, 2 hợp tác xã gốm, 2 công ty và 60 cơ sở sản xuất gốm hoạt động thường xuyên. Từ năm 2005 đến nay, tỉnh Ninh Thuận triển khai nhiều đề án bảo tồn tại làng nghề gốm Bàu Trúc. Trong đó, có đề án đầu tư xây dựng tuyến du lịch trọng điểm tỉnh Ninh Thuận và gần đây nhất là dự án của Ấn Độ với vốn đối ứng của tỉnh, trị giá hơn 19 tỷ đồng, đầu tư xây dựng nhà sinh hoạt cộng đồng tại làng nghề. Với sự quan tâm của các cấp chính quyền, sự tham gia tích cực của người dân địa phương, cơ sở hạ tầng làng gốm Bàu Trúc ngày càng hoàn thiện, góp phần thúc đẩy làng nghề phát triển.
Phát triển du lịch cộng đồng dựa vào di sản
Hiện nay, làng gốm Bàu Trúc đang tập trung phát triển du lịch cộng đồng dựa vào di sản văn hoá phi vật thể, vừa góp phần đảm bảo cuộc sống cho người dân, vừa bảo tồn nét văn hoá đặc sắc của đồng bào Chăm nơi đây.
Trong đó, dự án phát triển du lịch cộng đồng dựa vào di sản tại làng gốm Bàu Trúc do Hội đồng Anh tài trợ được thí điểm vào năm 2018 và đã mang lại hiệu quả tích cực cho làng nghề Bàu Trúc. Số lượng đoàn tham quan làng nghề ngày càng nhiều hơn, đem lại hiệu quả kinh tế rõ rệt.
Du khách nước ngoài tham quan làng nghề gồm Bàu Trúc (ảnh: M.Th)
Ông Đàng Chí Quyết - Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng Ban Quản lý khu phố Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận cho biết, để tạo điều kiện cho người dân làm du lịch, Ban Du lịch cộng đồng tại làng gốm Bàu Trúc được thành lập, gồm 15 thành viên chính. Theo đó, từ năm 2018 đến nay trong Ban Du lịch cộng đồng có các nhóm như nhóm ẩm thực, nhóm nghệ nhân, nhóm văn nghệ, nhóm tìm hiểu văn hoá Chăm. Không chỉ hoạt động tại làng nghề, các nhóm này còn đi phục vụ tại TP. Phan Rang – Tháp Chàm khi khách có nhu cầu.
Bà Đàng Sinh Ái Chi - Phó Chủ tịch UBND thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận cho biết địa phương đang tập trung xây dựng vùng nguyên liệu, đào tạo nhân lực làm gốm và nhân sự du lịch. "Việc gắn kết với du lịch ở đây đã có nhiều chủ trương, chính sách như tổ chức tập huấn cho con em làng nghề biết cách làm du lịch. Cùng với đó là các chương trình đào tạo về thuyết minh viên, hướng dẫn viên du lịch, quảng bá sản phẩm làng nghề. Hiện nay, du khách đến tham quan làng nghề ngày một đông, trong đó có làng gốm".
Sức cuốn hút của gốm Chăm đối với du khách gần xa thời gian qua cho thấy tín hiệu lạc quan từ việc gắn kết phát triển du lịch với các làng nghề truyền thống. Việc trở thành "di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp", được UNESCO ghi danh sẽ tạo thêm tiền đề cho công tác bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị di sản truyền thống của đồng bào dân tộc Chăm, theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 9, khoá XI về xây dựng và phát triển nền văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước./.
Đoàn Sĩ/VOV-TP.HCM
