Theo người già trong vùng, xưa kia Thung Nai là một thung lũng lớn có núi cao, rừng rậm bao quanh, hươu nai nhiều vô kể, do đó người bản địa đặt tên là Thung Nai. Cách trung tâm Hà Nội 110 km về phía đông bắc, Thung Nai (huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình) với hàng trăm hòn đảo nhỏ trên sông Ðà, là điểm đến hữu tình cho du khách. Ðây là điểm khởi đầu của tuyến đường lên Tây Bắc.
Vào những năm 80 thế kỷ trước, khi nhà máy thủy điện sông Ðà được xây dựng, Thung Nai đã trở thành hồ chứa nước khổng lồ, những ngọn núi đá vôi bị ngập nước lưng chừng, biến thành những hòn đảo xanh nhấp nhô, tạo nên phong cảnh hết sức thơ mộng. Chính vì vậy Thung Nai được xem là "vịnh Hạ Long trên cạn" thứ hai ở miền bắc, sau Tam Cốc-Bích Ðộng ở Ninh Bình.
Thung Nai xưa vốn là xứ Mường Thàng, một trong những nơi sinh sống trù phú nổi tiếng của người Mường tỉnh Hòa Bình (gồm các mường Bi, Vang, Thàng, Ðộng). Từ Hà Nội, du khách tới thăm Thung Nai bằng xe máy hay ô-tô đều rất tiện. Theo quốc lộ số 6, bạn lên thị xã Hòa Bình, rẽ phải đi tiếp 20 km về phía thượng nguồn sông Ðà, rồi dừng chân tại bến Bình Thanh.
Từ trên cao nhìn xuống, dòng sông Ðà bị ngăn làm hồ thủy điện, những đỉnh núi cao ngày xưa nay biến thành những hòn đảo nhỏ nhấp nhô trên mặt hồ xanh ngắt. Bên bờ hồ, những thanh niên đang cần mẫn buộc tre, bương thành những bè mảng, chuẩn bị mang bán phục vụ nhu cầu xây dựng.
Theo người địa phương, Thung Nai đẹp nhất là vào mùa thu, khi mực nước hồ lên cao. Muốn thăm lòng hồ, ta xuống bến đi thuyền thăm các đảo hoang trên sông Ðà mênh mông. Ðôi lúc bắt gặp thấp thoáng bóng người trên độc mộc, những thuyền câu nho nhỏ đang rẽ sóng.
Muốn đi rừng, bạn có thể vào bản Mu của người Mường, nằm trong cánh rừng rậm nguyên sơ còn nhiều bí ẩn. Bản có những mái nhà sàn cao ráo, nhấp nhô trong thung lũng. Bạn có thể đi bộ 1 km đến suối Trạch, một bể tắm thiên nhiên rất lý tưởng với nguồn nước trong vắt, mát lạnh, mà ai đến nơi đây vào mùa hè đều không thể bỏ qua.
Thung Nai còn có đền thờ Bà chúa Thác Bờ nổi tiếng linh thiêng. Ðền cách cảng Bình Thanh khoảng 20 phút chèo thuyền. Tương truyền, có hai bà người Mường và người Dao đã có công lo quân lương, thuyền mảng, giúp vua Lê Thái Tổ và quân sĩ vượt hàng trăm thác ghềnh hiểm trở dẹp loạn Ðèo Cát Hãn năm 1431. Khi hai bà mất, nhà vua đã cho xây đền thờ để ghi nhớ công lao của họ. Ðền thờ cũ đã chìm sâu dưới hàng chục mét nước của hồ thủy điện. Ðền thờ ngày nay lúc nào cũng tấp nập khách hành hương đến hành lễ, hầu đồng. Dân quanh vùng thường xuyên hương khói cầu nguyện hai bà phù hộ cho cuộc sống lênh đênh ngược xuôi trên sông Ðà của họ.
Cách đền Bà chúa 10 phút đi thuyền, du khách đến Hang Thác Bờ, nơi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản quốc gia từ năm 2008. Nếu nước dâng cao có thể đi thuyền vào tận trong hang để ngoạn cảnh. Nước cạn thì lội bộ trong hang, đi trên những cầu khỉ làm bằng tre để khám phá. Trong lòng hang sâu hơn 100 m, với vô vàn những nhũ đá hình thù kỳ lạ, khi ta gõ tay vào tạo nên những âm thanh khác nhau, mà người Mường địa phương cho rằng giống tiếng cồng chiêng của họ.
Phiên chợ nổi Thác Bờ cũng là điểm đến không thể thiếu trong hành trình. Chợ cách nhà nghỉ Cối Xay Gió 20 phút đi thuyền. Chợ mở các sáng chủ nhật, thu hút thuyền buôn bán từ quanh vùng tấp nập về đây. Người ta mang bán những sản vật đánh bắt được từ hôm trước.
Từ đền Thác Bờ đi thuyền ngược lên phía Sơn La, du khách đến thăm hồ Ngòi Hoa hoặc thăm các bản người Mường và người Dao. Do địa hình cách trở, các bản này biệt lập với bên ngoài, chỉ có thể đến bằng thuyền. Cách thủy điện sông Ðà 20 km đường chim bay nhưng các bản này vẫn chưa có điện, nhà cửa còn đơn sơ, mỗi bản nằm trên một ngọn núi hay hòn đảo.
Mặc dù có thắng cảnh tự nhiên huyền bí, thơ mộng nhưng du lịch ở Thung Nai còn chưa phát triển, chủ yếu ở dạng tự phát. Ða phần du khách đến đây chỉ nghỉ đêm ở nhà nghỉ Cối Xay Gió trên đảo Bạn Bè với chiếc cối xay gió thật ấn tượng, hoặc ở nhà sàn của người bản địa. Du khách sẽ được tiếp đãi các món thịt lợn Mường nướng lá mắc mật, cá sông Ðà nướng, hun khói hoặc nấu chua, cùng men rượu cần giúp ta lâng lâng, say giấc hơn trong đêm miền núi se lạnh.
HOÀNG KHÁNH VÂN
