Buổi sáng trên cánh đồng muối Bạc Liêu, khi những tia nắng đầu tiên chiếu xuống mặt ruộng trắng xóa, ông Hai Tánh - một diêm dân lão luyện cẩn thận vốc lên một nắm muối lấp lánh. Ông nhìn những hạt muối tinh khiết mà nhớ về những ngày xưa cũ, khi cha ông cũng từng quần quật trên cánh đồng này, nhưng cuộc sống vẫn còn lắm nhọc nhằn. “Làm muối cả đời mà vẫn nghèo thì sao con cháu dám nối nghề?”, ông thở dài.
Nhưng hôm nay, một niềm hy vọng mới đang nhen nhóm trên những cánh đồng muối Việt Nam. Festival “Đời muối - Đời người” tại Bạc Liêu không chỉ là một sự kiện tôn vinh nghề muối truyền thống, mà còn là bước khởi đầu cho một giấc mơ lớn hơn - giấc mơ phục hưng diêm nghiệp Việt Nam, đưa hạt muối nước ta bước ra “con đường muối thế giới”. Và giấc mơ đó, từ lâu, đã được nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Việt Nam (nay là Phó Chủ tịch Quốc hội) - Lê Minh Hoan ấp ủ…
Ba trụ cột của nghề muối Việt Nam
Ông Lê Minh Hoan thường nói: “Người làm muối không chỉ bán hạt muối. Người làm muối đang giữ một di sản, một nền văn hóa. Nếu chúng ta chỉ nhìn muối như một nguyên liệu thô, muối sẽ mãi rẻ mạt. Nhưng nếu nhìn muối là một câu chuyện, một sản phẩm văn hóa, một nguồn cảm hứng, thì muối Việt Nam có thể vươn xa hơn rất nhiều”.
Chính vì thế, giấc mơ phục hưng diêm nghiệp Việt Nam không chỉ dừng lại ở việc nâng cao năng suất, mà phải đặt trên 3 trụ cột quan trọng. Trụ thứ nhất là diêm nghiệp: Đổi mới sản xuất, ứng dụng công nghệ, nâng cao chất lượng muối.
Trụ thứ hai là diêm dân: Nâng cao đời sống, đưa người làm muối vào vị thế trung tâm của chuỗi giá trị. Và trụ thứ ba là diêm điền: Giữ gìn và phát triển những cánh đồng muối không chỉ là nơi sản xuất mà còn là không gian văn hóa, du lịch và sáng tạo.
Lịch sử nghề muối đã chứng minh rằng, muối không chỉ là một ngành kinh tế, mà còn là hồn cốt của những làng chài ven biển, là một phần của lịch sử và bản sắc Việt Nam.
Hướng đến con đường muối thế giới
Người đứng đầu Bộ NN&PTNT lúc ấy trăn trở: “Nếu muối Việt Nam mãi chỉ là muối thô bán ký, thì làm sao bà con diêm dân khá lên được?”. Vì thế, muốn phục hưng nghề muối, không thể chỉ trông chờ vào nắng gió trời cho, mà cần một tư duy mới, một chiến lược mới. Phải nhìn ra: Muối Việt Nam không chỉ là muối ăn! Muối Việt Nam không thể chỉ dừng lại ở muối ăn thông thường. Trên thế giới, hạt muối đã trở thành một ngành công nghiệp đa dạng, từ muối khoáng trị liệu, muối spa, muối gourmet đến các dòng sản phẩm cao cấp như muối truffle, muối hun khói, muối rong biển.
Bạc Liêu, Ninh Thuận, Nghệ An, Thanh Hóa, Hải Phòng… đều có tiềm năng để phát triển các dòng muối cao cấp riêng biệt, với đặc trưng vùng miền khác nhau. Việt Nam cần học hỏi cách mà muối biển chết (Dead Sea Salt) của Israel, muối Himalaya của Pakistan hay muối Fleur de Sel của Pháp đã làm để vươn ra thế giới.
Phải nhìn ra văn hóa muối - Kể câu chuyện về nghề muối! Phó Chủ tịch Quốc hội - Lê Minh Hoan luôn nhấn mạnh: “Mỗi hạt muối là một câu chuyện. Chúng ta cần kể câu chuyện ấy để muối không còn là thứ hàng hóa vô tri”.
Vì thế, phục hưng nghề muối không chỉ là phát triển sản phẩm, mà còn phải xây dựng văn hóa muối. Chẳng hạn, bảo tàng muối Việt Nam giới thiệu lịch sử, văn hóa và những câu chuyện xung quanh nghề muối. Hay làng muối du lịch - nơi du khách có thể trải nghiệm làm muối, tham gia các workshop về muối, thưởng thức những món ăn đặc sản từ muối. Và Festival Muối Việt Nam nên là sự kiện thường niên kết nối diêm dân, nhà khoa học, doanh nghiệp, đầu bếp và du khách để tôn vinh hạt muối Việt Nam.
Không chỉ dừng lại trong nước, ông còn ấp ủ một giấc mơ lớn hơn: kết nối Việt Nam vào “Con đường muối thế giới” - một mạng lưới các quốc gia có nghề muối đặc trưng, để tạo nên một ngành Muối toàn cầu bền vững.
Muối Việt Nam có thể tham gia vào các hiệp hội muối quốc tế, xuất khẩu sang các thị trường cao cấp, đưa những sản phẩm muối đặc trưng của mình lên bản đồ thế giới.
Diêm dân xã Vĩnh Thịnh (huyện Hòa Bình) thu hoạch muối. Ảnh: H.T
Nâng cao đời sống diêm dân - giấc mơ quan trọng nhất
Tất cả những điều trên, suy cho cùng, đều hướng về một mục tiêu quan trọng nhất: nâng cao đời sống diêm dân.
Phó Chủ tịch Quốc hội - Lê Minh Hoan từng nói: “Một khi diêm dân có thu nhập tốt hơn, họ sẽ không bỏ nghề. Một khi người trẻ thấy nghề muối có tương lai, họ sẽ nối nghiệp cha ông. Và một khi hạt muối Việt Nam có giá trị, những cánh đồng muối dọc bờ biển hình chữ S sẽ không còn là biểu tượng của sự lam lũ, mà là niềm tự hào của cả dân tộc”.
Trở lại với ông Hai Tánh, buổi sáng trên cánh đồng muối hôm nay dường như đã khác. Ông không còn nhìn hạt muối chỉ như một sản phẩm thô sơ nữa. Trong những hạt muối nhỏ bé ấy, ông thấy cả một tương lai rộng mở.
Lần đầu tiên sau mấy chục năm làm muối, ông cảm nhận được niềm tự hào thật sự về nghề nghiệp của mình. Ông biết, nếu có một chiến lược đúng đắn, nếu có sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, thì muối Việt Nam hoàn toàn có thể sánh vai với muối của các cường quốc khác.
Và trong những cơn gió biển thổi qua, ông nghe thấy giấc mơ của Phó Chủ tịch Quốc hội - Lê Minh Hoan đang dần thành hình - một giấc mơ về hạt muối Việt Nam vươn ra thế giới, về một thế hệ diêm dân tự hào với nghề của mình, về những cánh đồng muối không chỉ trắng xóa nắng gió, mà còn rực sáng hy vọng.
Bởi vì, muối không chỉ là muối. Muối là tinh hoa, là di sản, là tương lai.
Xích Lô
