Lên công tác tại Cao Bằng, tôi được một đồng nghiệp đưa đi thăm một số điểm du lịch sinh thái của tỉnh. Ấn tượng nhất đối với tôi là vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ của hồ Thang Hen nằm trên địa phận xã Quốc Toản, huyện Trà Lĩnh.
Xuất phát từ thị xã Cao Bằng lúc 7 giờ theo Quốc lộ 3 đi về hướng Bắc, chỉ sau một giờ xe chạy, mặt hồ đã hiện ra trước mắt chúng tôi, nước trong xanh, sóng lăn tăn ngút tầm mắt. Dừng chân phía bờ nam, nơi đây có những cây xanh xum xuê, mọc bên những phiến đá trắng phẳng lỳ. Đi đến gốc cây trám cổ thụ, tôi nhìn xuống hồ, bất ngờ nhận ra những con cá có màu xanh nâu, đầu ngắn, râu ở miệng giống cá trê nhưng lưng và bụng đều có vảy. Thấy bóng người, cá quẫy mạnh nghiêng mình lao ra xa. Anh bạn đi cùng giải thích, đó là cá rầm xanh, một trong những loài cá quý hiếm ở Việt Nam. Thịt cá này ăn thơm ngon, được các thực khách trong nước và nước ngoài rất ưa chuộng. Ở hồ Thang Hen hiện có hơn 100 loại cá khác nhau, trong đó có nhiều loại rất hiếm như: Cá cháy, anh vũ, bò râu, bống bớp… Cá ở đây lớn rất nhanh bởi chúng được sống trong môi trường trong lành, mặt nước rộng được bao quanh là các dãy núi đá cao và thảm thực vật dày, nguồn thức ăn dồi dào, phong phú.
Để khám phá vẻ đẹp của hồ Thang Hen, chúng tôi thuê một chiếc thuyền du lịch chèo tay rong ruổi. Với diện tích 18km2, càng vào sâu, phong cảnh mặt hồ như bức tranh sơn thủy hữu tình. Lòng hồ nằm trọn trong khu rừng già nguyên sinh, trên bờ là dãy cây cổ thụ to cao, nhiều cây táu, đinh hương, sến… đổ mình in bóng xuống mặt nước. Thỉnh thoảng chúng tôi còn bắt gặp những phiến đá tai mèo rêu phủ xanh rì và nhiều hang đá lừng lững như chiếc cổng làng khổng lồ. Hồ Thang Hen theo tiếng dân tộc Tày nghĩa là "Con ong", bởi trên cao nhìn xuống hồ có hình tựa con ong. Phía đầu ong có một cái hang rộng nước chảy ra trong vắt suốt ngày đêm. Người dân ven hồ ai cũng biết một truyền thuyết về sự hình thành của hồ, đó là từ xa xưa vào độ trăng tròn, nhiều nàng tiên ở các nơi tụ hội về mạch nước đầu nguồn tắm mát, thấy vậy thần núi đã gom các quả núi ở nhiều nơi lại tạo thành hồ để tiên nữ vui đùa và thay y phục.
Không chỉ như một “chiếc máy điều hòa” không khí giúp xua tan cái nóng của mùa hè và tạo hơi ấm khi mùa đông đến, hồ Thang Hen còn cung cấp nguồn thực phẩm cho người dân nơi đây. Năm 2002, hồ Thang Hen đã được quy hoạch là khu du lịch sinh thái của tỉnh Cao Bằng. Đến nay, xung quanh hồ đã có khu nhà nghỉ, có tổ thuyền chèo đưa khách đi tham quan. Du khách đến đây sẽ được thưởng thức các món ăn dân tộc từ sản phẩm của hồ như cá rầm xanh om trám, cá anh vũ xào ớt, tôm núi kho me và hương vị thơm ngon của rượu báng, một loại rượu được chưng cất từ vỏ cây báng ven hồ theo phương pháp cổ truyền của người dân tộc Tày.
