Khi Covid-19 bùng phát vào tháng 3/2020, Uganda nhanh chóng đóng cửa toàn bộ vườn quốc gia trên cả nước bao gồm Bwindi Impenetrable để bảo vệ khỉ đột và tinh tinh khỏi dịch bệnh. Tuy nhiên, lệnh phong tỏa cũng khiến nạn săn trộm gia tăng do lượng người dân đổ vào vườn quốc gia săn thú rừng làm thực phẩm hoặc buôn bán. Chương trình hỗ trợ sức khỏe cộng đồng và sinh kế từ tổ chức bảo tồn CTPH đã giúp người dân vượt qua một phần khó khăn trong đại dịch. Và ngay khi mở cửa trở lại, Uganda đã đặc biệt ưu tiên thúc đẩy du lịch bảo tồn để phục hồi kinh tế và sinh kế cho người dân.
Cá thể khỉ đột mẹ và con. (Ảnh: Ryoma Otsuka)
Uganda chứng kiến sự gia tăng đáng kể về lượng du khách trong hai thập kỷ qua. Năm 2001, cả nước đón 205.000 lượt khách và con số này tăng lên 1,5 triệu lượt vào năm 2018. Nguồn thu từ du lịch lên tới 1,6 tỷ đô la trong năm 2018/2019, mang lại việc làm cho khoảng 667.000 lao động và đóng góp 7,7% vào GDP. Trong số các loại hình du lịch, du lịch sinh thái, đặc biệt là đi bộ xuyên rừng ngắm khỉ đột đóng vai trò quan trọng trong hoạt động bảo tồn ở Uganda. Năm 2018/2019, UWA cấp phép cho hơn 40.000 chuyến tham quan khỉ đột, thu về hơn 25 triệu đô la, tăng 40% so với năm trước.
Tuy nhiên, sự xuất hiện của Covid-19 khiến mọi thứ bị đảo ngược: thu nhập từ du lịch năm 2020 giảm 73%. Trong đó, Bwindi – vườn quốc gia đóng góp 60% doanh thu của UWA và sở hữu đa dạng sinh học vượt trội so với 22 khu bảo tồn trên cả nước – bị ảnh hưởng thực sự vì sinh kế cộng đồng ở đây phụ thuộc chặt vào du lịch. Du lịch sinh thái hoạt động ở Bwindi hiệu quả đến mức người dân không còn làm những công việc trước đây từng làm bởi riêng vận chuyển hành lý du khách đã mang lại thu nhập cao hơn. Từ khi buộc phải đóng cửa, chính quyền Bwindi mất khoảng 2 triệu đô la mỗi tháng, Kalema-Zikusoka, giám đốc điều hành Conservation Through Public Health (CTPH) cho biết.
Điều đáng lo hơn cả là nạn săn trộm đặc biệt gia tăng trong thời gian phong tỏa. Trong ba tháng đầu tiên từ thời điểm giới nghiêm, các nhân viên kiểm lâm UWA phát hiện số bẫy tăng gấp đôi ở các khu bảo tồn trên khắp cả nước bao gồm Bwindi Impenetrable, nơi sinh sống của 2/5 số khỉ đột núi còn lại trên thế giới.
Để đối phó với đại dịch, CTPH đã mua khẩu trang bằng vải từ một doanh nghiệp địa phương để các kiểm lâm viên UWA và tình nguyện viên y tế cộng đồng sử dụng. Các tình nguyện viên đến thăm hỏi hơn 5.000 hộ gia đình nhằm giải thích cách làm chậm sự lây lan Covid-19 và tổ chức giám sát định kỳ các bệnh đường hô hấp cũng như xét nghiệm Covid-19. Bên cạnh đó, CTPH cũng triển khai chương trình cứu trợ lương thực khẩn cấp thông qua việc phân phát cây giống phát triển nhanh cho nông dân quanh vùng đệm Bwindi nhằm giảm một phần áp lực sinh kế từ đại dịch, đồng thời hỗ trợ tiếp thị, quảng bá các sản phẩm do nông dân trồng gần Bwindi, nhất là mặt hàng cà phê hảo hạng.
Nhân viên CTPH đến thăm một gia đình ở Bwindi. (Ảnh: Jo-Anne McArthur)
CTPH hỗ trợ và tiếp thị sản phẩm cà phê do nông dân trồng gần Bwindi (Ảnh: Jo-Anne McArthur)
Tháng 10/2020, Uganda mở cửa trở lại và bắt đầu đón du khách quốc tế với chính sách giảm 50% phí tham quan trong vòng nửa năm để thu hút du lịch. Mặc dù sẽ mất một đôi năm để phục hồi hoàn toàn nhưng Uganda và Bwindi hiểu rằng mình đang đi đúng hướng.
Thảo Vy (Theo Mongabay)
